Gacko kroz istoriju
Gacko se prvi put spominje u XII vijeku u ljetopisu Popa Dukljanina. Od svog postanka mijenjalo je nazive. Jedan od njih je i Metohija – što znači crkvena zemlja. Kroz istoriju, značajan uticaj na ovaj prostor su ostavili Iliri, Rimljani, Turci i Austrougari.
Tragovi različitih kulturnih strujanja kao rezultat istorijskih zbivanja determinisale su tok i oblik urbanog i kulturnog razvoja sve do danas. Kulturno – istorijske vrijednosti svjedoče o dugoj i burnoj prošlosti ovog kraja. Na prostoru gatačke opštine postoji veliki broj sakralnih objekata, a to su:
– Srednjovjekovna crkva Sv.Nikole u Srđevićima – podigli su je u 14.vijeku knezovi i diplomate Srđevići, gatačka vlastela, koja je u srednjovjekovnom feudalnom društvu igrala značajnu ulogu. Srđevićka vlastela iz doba Sandalja Hranića i Hercega Stefana bitno je uticala na društveno političke prilike toga vremena i u znak svoje moći podigla je crkvu u freskama. Freske kojima su ukrašeni zidovi crkve samo su poslednji refleks nekadašnjeg značaja ovog mjesta. U manastiru Žitomisliću se čuva Minej iz 14.vijeka, pisan na pergamentu za potrebe crkve u Srđevićima. Posle mnogo lutanja sa oštećenim tekstom i isječenim zapisima dospio je u manastir na Neretvi gdje se čuva i izlaže kao značajan eksponat starog duhovnog života Gacka.
– Crkva Sv.Kneza Lazara u Pridvorici – je podignuta 1936.godine, a njena obnova je počela 2006.godine. Na Božić 1942.godine ovdje je os strane neprijatelja ubijeno oko 180 mještana, među kojima je bilo žena, djece i staraca. Posmrtni ostaci mučenika 17.aprila 1942.godine sahranjeni su u dvije grobnice pored hrama, a u kriptu hrama preneseni 29.novembra 2006.godine.
– Crkva Sv.Dimitrija u Domrkama – je jedna od najstarijih crkava na teritoriji Gacka. Narodno predanje je vezuje za 13.vijek. Arheološka istraživanja su pokazala da je crkva obnovljena 1883.godine.
– U centru grada se nalazi novi saborni hram Sv.Trojice, kao i saborni hram Sv.Trojice ( Silaska Sv.Duha na Apostole ), podignut 1884.godine. Obnavljan 1962 – 1965. i 2004.godine.
– Srednjovjekovni grad Ključ – se nalazi nedaleko od Gacka, koga je sagradio gospodar Zahumlja Sandalj Hranić u XV vijeku, njegovog najvažnijeg grada u kome je izdao najviše povelja. Njegova žena Jelena, kćerka kneza Lazara i udovica Balšića, izgradila je crkvu pred gradom. Utvrđenje se sastoji od donjeg i gornjeg grada i u osnovi ima pravougani oblik. Ključ je išao u red najvažnijih gradova Hercegovine. Dva topa sa ovog utvrđenja prenešena su u „Zemaljski muzej“ u Sarajevu.
– Stećci – Nekoliko hiljada nijemih kamenih spavača, rasutih po poljima i brdima, kamenim jezikom zbore o čovjeku i životu, što su bezimeni kamenodjelci znakovima i riječima uklesali i koljensko kazivanje dolazećim generacijama ostavili.
Prostiru se na 114 lokaliteta, gdje ima oko 2200 stećaka ( kamenih ploča, sanduka, krstača ) sa 38 sačuvanih natpisa. Da su to pravoslavni spomenici govori i to što su na mnogim mjestima nekropole smještene uz srednjovjekovne bogomolje.
Gacko je i kolijevka srpske duhovnosti i narodnog književnog jezika. U Gacku su rođena i tri velikana: Sava Vladislavić – Raguzinski, Stojan Kovačević i Tešan Podrugović – Gavrilović – epski bard srpskog naroda i najbolji kazivač epskih narodnih pjesama, koje je zabilježio Vuk Karadžić.